Бауыржан Момыш?лы: «Орыс?а ?здерi? ?осыла берi?дер»

— Заманыны? а?ызы бол?ан, б?гiнде намыс пен ?айратты? ?лшемiне айнал?ан Бауыржан Момыш?лыны? ал?ан т?лiмi, ?з ?рпа?ына берген ?негесi ?андай? Адуынды полковник с?р шинелiн шешкенде ?андай адам едi? ?анша айтылса да ж?ртшылы?ты с?йсiндiруден талмайтын Бауке? туралы бiз де «Кiтап ж?не кейiпкер» айдарында с?з ?оз?ауды ж?н к?рдiк. ??гiмемiзді? ар?ауы – «?ш?ан ?я» романы. ?ткен к?ндер естелiктерiн пара?тап, ?ке жайлы тол?ан?ан – батыр-жазушыны? ?лы Ба?ытжан Момыш?лы.

Ке?ес ?кiметi кезiнде кiтап шы?ару бiр азап едi ?ой. ?кемнi? «?ш?ан ?ясы» да бiраз уа?ыт ?олжазба к?йiнде с?рленiп жатып ?алды. Тек Ресейдi? Калининградында жары? к?ргеннен кейiн барып ?аза?станда тас?а басылды. ?кем кейiн жазушы Т?т?абай Иманбековпен бiрiгiп ?аза?ша?а аударды. ?стiнен ?осып, толы?тырды. «?ш?ан ?я» жазыл?анда да, ?аза?ша?а аударыл?анда да ?кемнi? жанында бол?ан жо?пын.

?кем б?л шы?армасында ?зiнi? бала к?нгi ?мiрiн, басынан ?ткен о?и?аларын ??гiмелейдi. Бiра? к?рген-бiлгенiн тiзе бермей, болаша? батыр Бауыржан?а берiлген т?рбиенi танытатын, та?ылым?а толы эпизодтарды баяндайды. Бабам Имашты? ?кеме берген батасы, ?жемнi? айтатын ертегiлерi, атам Момышты? турашылды?ы, А. л, тете шалдар сия?ты а?са?алдарды? к?шелiлiгi, Момын??л атамны? батырлы?ы. б?ны? б?рi тектiлiктi? к?рiнiсiндей едi. Ел арасында?ы дауды? ескi жолмен шешiлгенiн, к?кпар ойыныны? ?алай ?тетiнiн, бесiк жырыны? ?лгiлерiн, ?ыз бен жiгiт айтысыны? ?зiндiлерiн т?птiштей жазады. «Партия, партия» деп дiлiнен айырылып бара жат?ан ?лтыны? ??ндылы?тарын ?а?аз?а бiр т?сiрiп ?ояйын деген болуы керек.

Момын??л атам мен ту?анда келiп, бесiкте жат?анымда емiренiп, бата берiп кеткен екен. Артынан ?айтыс болыпты. Ол кiсiнi? шулатып ж?рiп ?йленген ?ш ?йелiнен екi ?л, бiр ?ызы бар. Бiр ?лы, ?бдiлда к?кем, майданда бол?ан кiсi. ?те адал, таза адам едi мар??м. Со?ыстан кейiн парторг бол?ан, колхоз бас?ар?ан. Бiра? ?мiр бойы бiр пальто, бiр етiкпен ?ттi. Д?ние жинап к?рген емес. ?кем ?атты сыйлайтын. Со?ыс кезiнде ?кеме ?рыста ж?рген а?айын-туыс хат жазады екен. ?ауiпсiздеу жерге ауыстыр, к?мектес дейтiн болса керек. Сол кезде ондай ?тiнiш айтпа?ан жал?ыз адам – сол ?бдiлда к?кем екен.

?биан апамны? ?йiне бала кезiмде барып т?ратынмын. Ол кiсi т?ратын ауыл Ди?ан ауылы деп атал?ан. Кiшкентай кезiмде бiр бар?анымда менi м?ражай?а апарды. Аралап ж?рiп кимешек киген, ?арт ананы? экспонатын к?рдiм. Сол есiмде ?алып ?ойыпты. Содан ?йге барсам ?лгi м?ражайда?ы экспонат ?биан апамнан айнымайды екен. «Мынау музейдегi апа ?ой» деп, ?зiмнi? бала? ?орытындымды жасаппын. Содан кейiн ?биан апамды «Музей апа» деп кеттiк. Ал ол кiсiнi? к?йеуi Аюбай жездемдi к?рген жо?пын. Ертеректеу ?айтыс болыпты.

?лиман апам ма?ан жа?ындау, ?зi к?лдiргiлеу кiсi болатын. Базардан келiп, «Музей апаны?» ?зiне ?алай ?рыс?анын келтiрiп, б?рiмiздi к?лдiргенi бар. Кейiн, ?лкейгенде Таразда т?рды. Бiр к?нi ?йге ?о?ырау шалсын. Ол кезде ?ала ?кiмi Тшанов деген азамат едi, сол кiсiге б?йымтайы болып, соны ма?ан айт?ызба?шы екен. «?й, сен Жданов?а айтшы!», – дейдi. Мен басында т?сiнбей: «Жданов бая?ыда с?йегi ?урап ?ал?ан адам ?ой» десем: «Не деп отырсы? ?зi?, ?лгi бiздi? гiберн?трдi айтып отырмын», – дейдi. Сондай кiсi едi мар??м.

Шы?армада айтылатын Ганчаровтар отбасыны? ?рпа?ын былтыр ?кемнi? 100 жылды? мерейтойында к?рдiм. Иван Ганчаров деп таныстырды ?зiн. Бала-ша?асы бар, ?здерi ?сiп-?нiп жатыр екен.

Шы?армада айтыл?андай, ?кемдi Момын??л атам шо?ынып кетесi? деп, ?уелде орысты? о?уына жiбермей ?ой?ан. С?йтiп, ал?аш?ыда ?кем молдадан хат таны?ан. Ке?ес ?кiметi т?сында молдалар туралы терiс пiкiр ?алыптасты. Содан ?лi ??тыла алмай келемiз. Бiлiм тек ?ана ?ылымнан т?рмайтыны аны? ?ой. ?кемнi? молдадан ал?ан бiлiмi мы?ты едi. Москва ?шiн шай?ас?ан жауынгер, дiнсiз ?о?амны? арда?ты азаматы бола т?ра, ??ранды о?ы?ан, хадистердi таны?ан, Шы?ыс маржандарын зерделеген, дiни ?дебиеттердi к?п ?ара?ан адам – аузынан Алласы т?спейтiн едi. Абайды ерекше к?ретiн. «?азiргi Абайды бiлем деп ж?ргендердi? 90 %-ы м?лде д?рыс т?сiнбейдi. Абайды т?сiну ?шiн сопыларды? тiлiн бiлу керек», – дегенi бар. Мысал?а, «Айттым с?лем, ?алам?ас» дегендегi «?ас», я?ни «?аш» сопыларды? тiлiнде ??ран деген с?з. Абайды? жыл мезгiлi туралы ?ле?дерi де ?арышты? уа?ыт за?дылы?ына арнал?ан. Эон, Калька деген ауыт ?лшемдерi болады. Гете ?ле?дерiн «Биссiмилл??и-р-рахманир-рахим» деп баста?анын ?азiр ж?рт бiле бермейдi», – деп, б?рын мен еш?ай жерде естiмеген ??гiмелердi айтатын. «Батысты? к?п ?алымдары аш?ан физикалы? за?дарды ал?аш?ыда Шы?ыста?ы ислам ??ламаларынан ал?ан», – дейтiн: «Эинштейннi? салыстырмалы? за?ы Хазiрет Иннаят ханны? кiтабында бар». Осы сия?ты ??гiмелердi ?зiнi? жа?ын, сенiмдi деген адамдарына айтып отыратын. «?ш?ан ?яда» Ганчаровтарды? ?йiне бар?анда иконалар?а тесiлiп ?за? ?арадым дейтiн жерi бар. Оны да тегiн жазба?ан. Алла?а серiк ?осу – к?н? екенiн естен шы?армайтын ?кемнi? иконалар туралы ойы тере?де едi. Психометрия дейтiн ?ылым бар екен. Ол ?ылымны? мiндетi – денелердi? жадында ?ал?ан деректердi о?у. Мысалы, бiр зат?а неше адам ?ара?анын аны?тау?а болады екен. Сонда иконалар?а ?арап табын?ан адамдардан, оны жа?сы к?рiп телмiрген к?здерден б?лiнген энергияны? ?серiнен адамны? ?олымен салын?ан суреттердi? физикалы? ??рылымы ?згерiп, с?луланатын к?рінеді. Осыны? б?рiн айта келiп ?кем: «Алла- Та?ала жарат?ан н?рсенi? б?рiнде жан бар», – деп отырушы едi. Салт-д?ст?рдi де ?те ??рметтейтiн. «?аза?ты? д?ст?рi – салын?ан iз, ?аланып бiткен д?лiз. Онымен ж?рсек еш?ашан адаспаймыз. Ал одан айырылса?, к?нiмiз ?иын болады. Дiн еш?ашан да д?ст?рге зиянын тигiзбеуi керек», – деп ?рiден ойлайтын. К?рiпкелдiк ?асиетi де бар едi. Бiрде ауруханада жат?анында жанында?ы ?арияны алып кетуге ?лы келдi. ?лгi ?арияны? к??iл-к?йi жа?сы боп к?рiнген б?рiмiзге. ?кем т?нерiп отырды да ?арияны? ?лына: «Дайындала бер, ?ке? б?гiннен ?алмайды», – десiн. ?кесiн ?лiмге кiм ?исын, ана жiгiт ренжiп кеттi. Сол т?нi ?ария о д?ниелiк болыпты. Тура сондай жа?дай екiншi рет ?айталанды. ?кем ?бдiлда к?кемнi? ?йiнде отыр?анда ?биан апамды со кiсiнi? ?лы Сапарбай ертiп келедi. ?пкесiн к?рген ?кем амандас?аннан кейiн «?йi?е ?айт, Сапарбай дайындалсын», – дейдi ?мiр еткендей. С?зiне онша сене ?ойма?ан ?пкесi iнiсiнi? айт?анын iстеп, ауылына ?айтады. С?йтiп, та??а жа?ын д?ние сал?ан екен. ?зi ?л ?стiнде жат?ан кезде де сол ?асиетiн та?ы бiр таныт?аны бар. Ресей империясына ?осыл?анымыз?а п?лен жыл болды деп, осында тойды? ?амы жасалып жатыр едi. Сонда?ы айт?аны ?ой: «Орыс?а ?осылса?дар, ?здерi? ?осыла берi?дер, мен кетемiн», – деп. Артынша ?мiрден ?ттi.

Менi? орыс мектебiне бар?анымды ойлап ?амы?атын. Бiр келгенiнде анама: «Ауылды? осында о?ып жат?ан студент балаларын ?йге жиi ша?ырып т?р. Ба?ытжан мектепте орысша с?йлейдi екен, ?йде бiр мезгiл ?аза?ша с?йлесiн», – деп, тапсырмасын берiп кеттi. ?зiм ??ралпы балалар каникулда М?скеуге, Ленинград?а, ?ырым?а кетiп жатады. Мен де бар?ым-а? келедi. Бiра? ?кем ауыл?а жiберетiн. Iштей ренжiп ж?рушi едiм. Бiра? ?азiр ?уанамын. Алла?а ш?кiр, соны? ар?асында ?з ?лтыма ?гей болып ?алмадым. Соншалы?ты шешен болмасам да, ойымды жеткiзiп, еркiн ??гiмелесе аламын. ?аншама ??рбыларым ?аза?шасыны? а?са?ты?ынан азап шегiп ж?р.

Жалпы, жас кезiмде ?кеме к?п ренжiген адаммын. Бала кезiмде жанымда болмады. ?скерде ж?рдi, Ресейде болды. Анда-санда бiр келедi. Сол ?шiн менi тастап кеттi? деп айыптадым. Бiра? кейiн оным ?ате екенiн т?сiндiм. Кей адамдарды «сегiз ?ырлы, бiр сырлы» деп жатады. Ал ?кемнi? ?ыры сегiзден де к?п едi. Ол кiсiнi т?сiну м?мкiн емес. Кiм бiледi, ?кем де ма?ан ренжiп кеткен шы?ар. ?ай ?ке баласына риза болушы едi. Достарыны? айтуынша, ?кiнетiн де кездерi болыпты. Дмитрий Снегиннi? жаз?андарына ?араса?, ?кем отбасыны? жылуын а?сап, менi? апамды са?ынады екен. Ендi, ол – ?ке, мен – бала. ?кемнi? ?мiрiн тал?ылау менi? еншiмдегi н?рсе емес.

?азiр ?кем туралы ?рт?рлi ??гiмелер айтылып жатады. Мынауы? ойдан шы?арыл?ан десе?, «Сен не бiлесi??», – деп, ?зi?е тиседi. Кейде тiптi, к?лкi? келедi. ?йтеуiр халы?ты? махаббаты ?ой деймiз де ?оямыз. ??дай содан айырмасын.

Другие новости по теме:

Есен?али Раушанов. Лох несс

esengali_raushanov0.jpg Тарих ?ызы??а толы. Бiр р?уаятта соны жазатын Шекспир деген кiсiнi? ?зi ?мiрде болма?ан, оны ?айткен к?нде де адамзатты? а?асы боламыз деп елден ерек м?ртебеге ?мтылатын а?ылшындарды? ?здерi ойлап тап?ан деген де ?ауесет бар.  толы?ыра?

М?хтар Шерім. К?ле?кем ?айтыс болды.

sherim0.jpg К?ле?келеп к?п ?ой к?кетай! ?зi? сия?ты жем?орларды? к?ле?келерi ??рметтi к?п к?редi екен. Сен ?зi?нi? к?ле?ке?нен к?п н?рсенi ?ыз?анасы?. Не iсдедiм мен? Б?рын тыри?ан ары? едi?, мен де iлмиiп ж?рдiм. ?азiр бетi? таба?тай, ?арны? ?аба?тай, мойыны? б?ренедей, ?олдары? б?денедей болды. Мен де сондаймын.  толы?ыра?

М?хтар Шерім. Обшым, адам емес екенсі?дер!

sherim0.jpg Алты айда п?тер тонаушылар саны к?рт азайды. П?тер иелерi ?ры-?арыларды ?йлерiне кiргiзбей отыр. Б?рiнде темiр есiк. Терезелерi торлан?ан! «Бiз аштан ?лемiз бе?« деп дiрдектеген екi ?ры кабинетiме келiп т?р. Ай?айлап ?уып шы?тым. «Бiзге жоспар керек, давай ?рлы? жаса?дар!« дедiм. Жалпы, алты айда 800 п?тер тоналды.  толы?ыра?

Хасан Оралтай: «Атым – ?аза?, ?раным – алаш»

detay0.jpg ?лтын с?ю бар да, сол с?йiспеншiлiкпен ?лты ?шiн ?ызмет етiп, елiн с?йiндiру та?ы бар. М?ны? алды??ысы ?рбiр адамда бар десек, со??ысы екiнi? бiрiнi? ?олынан келе бермейдi. Бiра? Хасан ?алибек?лы Оралтай екiнi? бiрi емес.  толы?ыра?

?али С?рсенбай. Естен кетпес Есбол?ан

esbolgan0.jpg «?абыр?амды с?гiп алып кеттi?-ау, Есбол?аным» деп ?абiрiнi? басында ?ай?ы ??с?ан н?рдан жарал?андай жампоз Н?рм?хан Жант?риннi? дари?а даусы ?лi ??ла?ымызда. Тере?, ойлы ?алым Рым?али Н?р?алиев бiрде «м?рнына дейiн к?летiн ?ртiс» деп жазыпты.  толы?ыра?

М?хтар Шерім. Кешірі?із, танымай ?алдым.

muhtarsherim0.jpg ?зiммен-?зiм, к?зiммен-к?зiм, с?зiммен-с?зiм болып, к?шеде к?рсiнiп ке­ле жат?анмын. Бiреу жын ?у?андай, тап бiр ?йелi т?рт баланы "оптом" ту?ан­дай, ж?гiрiп келдi де, ар?ама ж?дыры?ымен ?ойып ?алды. Жанарыма жас келiп, жылай салатындай жас бала емеспiн. Е?серiле б?рылып, еркек мiнез та­ны­та жалт ?арадым.  толы?ыра?

Сайлау Байбосын. Тiл жанашыры Руза сот?а ша?ымданды

saulaubaib10.jpg ?ткен аптада Павлодар ?алалы? сотында мемлекеттiк тiлге ?атысты сот отырысы ?ттi. Б?л егемендiк ал?алы берi осы айма?та ту?ан тiлiмiздi? намысын ?ор?ау ба?ытында?ы т. ыш рет за? таразысына тартыл?ан м?селе бол?асын, ?дейi барып ?атысты?. Арызданушы — сол ??iрдегi белгiлi ?лт жанашыры..  толы?ыра?

?мiрхан МЕ?ДЕКЕ. Мемлекеттiк билiк пен мемлекеттiк тiл бiр-бiрiмен сыйыса алар емес

Обалы не керек, ?Р м?дениет министрлiгi мемлекеттiк тiл туралы за?ны? жобасын ?атырып-а? жасапты. Б?л за? жобасы ?аза? тiлi жанашырларыны? б?рiнi? де к??iлiнен шы?ты. Бiра. Ал ендi осы жобаны парламентке бiр-а? ?сынбай, м?ны интернетке салуды? не ?ажетi бар едi?  толы?ыра?

«Орыстар орманда жала?б?т ж?ргенде, бiз жiбек дамбал кигенбiз!»

"?аза?та шекара болма?ан, мемлекеттiлiк болма?ан" деген с?з ?шiншi рет айтылса, орыс ?лтшылдары ?аза? жерiн басып алу?а ?ндейтiн шы?ар  толы?ыра?

Ба?ытжан МОМЫШ?ЛЫ: ?аза?ты? ?лтты?ын са?тауы ­– ?лылы?ы

Ба?ытжан Момыш?лы дегенде, е? алдымен есiмiзге хал?ымызды? аяулы ?лы Бауыржан Момыш?лыны? т?серi за?ды. ?аза?ты? ?айсар ?лы Бауке?нi? баласы ел есiнде ?ке аманатын адал ар?ала?ан азамат ретiнде са?тал?ан. ?аншама ата?ты, абыройлы т?л?аларды? артында ?ал­?ан ?рпа?ы ?ау?арсызды? танытып, ?лы адамны? атын са?тай алма?аны жасырын емес. Алайда Ба?ытжан а?аны? ?згелерден о? бойы озы? т?ратыны Бауке?нi? м?расын келешекке б?тiн к?йiнде жеткiзе бiлуiнде. Батыр атаны? ?рбiр жаз?ан пара?ын, айт?ан с?здерiн са?тап, сараптап, м?ра етiп жариялау тектi азаматты? ?олынан ?ана келетiнiн Ба?ытжан а?а д?лелдедi. Б?гiнде жетпiс жас?а толып отыр?ан ел азаматын мерейлi тойымен ??тты?тай барып, сыр?а толы с?хбаттасуды? ретi келдi.  толы?ыра?

М?хтар Шерім. К?рейiн дегенiм осы ма едi?!

muq0.jpg Осыдан жиыр­ма жыл б?рын елiмiз т?уелсiздiк ал?ан жылы ?йы?тап ?алыппын. Жиырма жасымда. Д?рiгерлер м?ны "летаргиялы? ?й?ы" (?за? жылдар ?йы?тау) дейдi екен. ?за? жылдар ?йы?тайтын шетелдiк маубастар туралы к?п о?итын едiм.  толы?ыра?